Jak zaspokoić zapotrzebowanie na wapń w ciąży?

W czasie ciąży kobieta potrzebuje wszystkich niezbędnych dla zdrowia składników mineralnych, aby zadbać o potrzeby organizmu swojego i rozwijającego się w jej łonie dziecka. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku wapń.

Zmiany fizjologiczne zachodzące w ciąży mają bezpośredni wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie kobiety. Szczególnie ważnym zagadnieniem jest większe zapotrzebowanie na wapń. Czy w przypadku kobiet w ciąży wymagana jest suplementacja wapnia? Jak zapewnić sobie i swojemu dziecku optymalną ilość tego pierwiastka?

Czy kobiety w ciąży wykazują większe zapotrzebowanie na wapń?

W okresie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Zwiększona podaż wapnia wynika ze zmian fizjologicznych zachodzących w organizmie kobiet ciężarnych. Ciąża i karmienie piersią mogą przyczyniać się do spadku gęstości masy kostnej, co wynika z mobilizacji wapnia ze szkieletu. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że organizm przyszłej matki adaptuje się do zwiększonego zapotrzebowania na wapń, dlatego też po zakończeniu laktacji gęstość masy kostnej powinna wrócić do wartości wyjściowych. Teoretycznie więc ciąże, nawet wielokrotne, nie mają wpływu na zwiększone ryzyko osteoporozy w późniejszym życiu^[1]. Oczywiście jest tak przy założeniu, że w diecie ciężarnej występuje optymalna ilość wapnia.

Wapń ma najważniejsze znaczenie dla uwapnienia kośćca. Na początku ciąży, w czasie pierwszych 20 tygodni, organizm matki przekazuje płodowi ok. 50 mg wapnia dziennie, a ilość ta wzrasta do 330 mg/dobę w ostatnim trymestrze^[2]. Zatem już w pierwszym trymestrze ciąży dochodzi do zwiększonego zapotrzebowania organizmu kobiety na ten pierwiastek. Szacuje się, że w trzecim trymestrze ciąży ilość wapnia, którą gromadzi płód, jest największa^[3]. Ogółem podczas ciąży rozwijający się w łonie płód pozyskuje 25-30 g wapnia, co stanowi 2-3% całkowitej zawartości tego pierwiastka w organizmie matki^[4].

Wapń w okresie laktacji

Warto pamiętać, że wapń przekazywany jest dziecku również poprzez pokarm matki. Podczas karmienia piersią mama dostarcza niemowlakowi od 200 do 400 mg wapnia dziennie, a jeśli karmi bliźnięta wartość ta się podwaja. Szacuje się, że w ciągu całego okresu laktacji (ok. 3-6 miesięcy) ilość przekazywanego wapnia z pokarmem jest większa niż w całym okresie ciąży^[5]. Zatem również w tym czasie w diecie kobiety powinna znaleźć się odpowiednia ilość pokarmów bogatych w ten pierwiastek.

Odpowiednia podaż wapnia a zdrowie kobiety

Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety, kiedy zmienia się zapotrzebowanie organizmu na witaminy i minerały. Spożywany pokarm ma bardzo duży wpływ na zdrowie przyszłej mamy i rozwijającego się płodu. Wszelkie niedobory mogą mieć negatywne konsekwencje dla przebiegu ciąży, a w skrajnych przypadkach nawet skutkować powstawaniem wad rozwojowych. Wraz z pożywieniem trzeba nie tylko zaspakajać aktualne potrzeby energetyczne organizmu, ale również tworzyć rezerwy, które wykorzystane zostaną w okresie laktacji. Jest to szczególnie ważne w przypadku wapnia^[6].

Wapń jest głównym składnikiem szkieletu kostnego. Jego niedobór skutkuje osteopenią i osteoporozą^[7]. Oprócz tego odgrywa istotną rolę w przewodnictwie mięśniowym i procesie krzepnięcia krwi. Odpowiada za prawidłową pracę układu krwionośnego^[8].

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie u kobiet w ciąży?

W okresie ciąży zapotrzebowanie na ten cenny dla zdrowia pierwiastek utrzymuje się na poziomie 100-1300 mg na dobę, przy czym większe ilości powinny dostarczać organizmowi kobiety przed 19. rokiem życia^[9].

Z uwagi na fakt, że u kobiet ciężarnych następuje adaptacja do zaspokojenia zapotrzebowania płodu w wapń (m.in. poprzez zwiększenie efektywności wchłaniania), zalecane spożycie nie różni się znacząco od zaleceń dotyczących kobiet nieciężarnych w odpowiednich grupach wiekowych. Dotyczy to również okresu laktacji, gdy kobieta rzeczywiście narażona jest na zwiększoną utratę wapnia z kości, co jednak ustępuje po zaprzestaniu karmienia^[10].

Najlepsze źródła wapnia w diecie kobiet w ciąży

Najlepszym źródłem wapnia w ciąży jest mleko i jego przetwory. W mleku znajduje się najlepiej przyswajalny wapń. Na jego wchłanianie ma wpływ obecność m.in. witaminy D oraz laktozy. Przyszła mama z nietolerancją laktozy zamiast mleka powinna sięgać jak najczęściej po napoje fermentowane (kefir, maślanka, jogurt) i sery podpuszczkowe dojrzewające (tzw. ser żółty)^[11].

Dobrym źródłem wapnia w ciąży są ryby. Znaleźć go można także w szczególności w rybach spożywanych wraz z ośćmi (np. sardynki w puszkach) i ryby wędzone (np. makrela). Kolejne źródło wapnia to produkty roślinne, w tym m.in. nasiona fasoli, natka pietruszki, szpinak, orzechy, migdały, jarmuż itd^[12].

Warto jednak podkreślić, że wapń pochodzący z produktów roślinnych nie wchłania się tak dobrze jak z mleka. Wynika to z obecności szczawianów i fitynianów, które ograniczają jego biodostępność. Z kolei zbyt wysoka zawartość białka zwierzęcego w diecie, picie kawy oraz nadużywanie soli może przyczyniać się do utraty wapnia z organizmu^[13].

Czym skutkują niedobory wapnia u kobiet w ciąży?

Niedobór wapnia w ciąży przede wszystkim przyczynia się do zwiększonego ryzyka wystąpienia w przyszłości osteoporozy. Wynika to ze zmniejszonej gęstości mineralnej kości i odwapnienia (resorpcji) kości. Do innych konsekwencji niedoboru wapnia zaliczamy też wyższe ryzyko wystąpienia próchnicy. Istotnym zagadnieniem jest też nadciśnienie tętnicze, ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, poród przedwczesny. Wystąpienia stanu przedrzucawkowego dotyczy głównie ciąży dużego ryzyka^[14]. Przyczyną niedoborów wapnia jest przede wszystkim małe spożycie z dietą, a także jego złe wchłanianie czy nadmierne wydalanie z moczem^[15]. W takich przypadkach warto pomyśleć o suplementacji wapnia.

Czy suplementacja wapnia jest konieczna?

Warto rozważyć suplementację wapnia w ciąży, jeśli istnieje jakiekolwiek ryzyko jego niedoborów. Badania wskazują, że u wielu kobiet w ciąży występuje niedostateczna ilość wapnia w diecie, a więc jest mniejsza niż 1200 mg na dobę. Ryzyko potencjalnych deficytów wzrasta u kobiet rzadko przebywających na słońcu, u wieloródek i kobiet karmiących piersią^[16].

Jak suplementować wapń w ciąży?

Suplementy diety powinny być dobrane adekwatnie do indywidualnych potrzeb kobiety. Najlepiej w tym przypadku skonsultować się z lekarzem, który po przeprowadzeniu wywiadu na temat nawyków żywieniowych zaleci optymalny preparat, zwykle w dawce 500–1000 mg. Jeśli stwierdzone zostaną niedobory, może okazać się konieczna suplementacja na poziomie 1200 mg/dobę^[17].

Podsumowanie

Kobieta w ciąży szczególnie dbać o dostarczanie wszystkich niezbędnych dla zdrowia składników odżywczych. Wapń odgrywa w tym przypadku kluczową rolę. Uważa się jednak, że wraz z dietą można pokryć dzienne zapotrzebowanie. Jeśli jednak istnieje ryzyko niedoboru, warto porozmawiać z lekarzem o suplementacji.

^[1] Dytfeld J., Horst-Sikorska W., Ciąża, laktacja a gęstość mineralna kości, Ginekologia Polska, Nr 12/2010, s. 926.
^[2] Tamże, s. 927.
^[3] Stefanowicz E., Zapotrzebowanie na wapń w okresie ciąży, https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/61914,zapotrzebowanie-na-wapn-w-okresie-ciazy, [dostęp: 19.10.2022]
^[4] Cyt. Dytfeld J., Horst-Sikorska W., Ciąża, laktacja a gęstość…, s. 927.
^[5] Tamże, s. 927.
^[6] Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, tom 2, nr 4, s. 166.
^[7] Poręba R. i inn., Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży, Ginekologia Polska Nr 7/2011, s. 551.
^[8] Cyt. Stefanowicz E., Zapotrzebowanie na wapń w okresie…
^[9] Wojtasik A., Jarosz M., Stoś K., Składniki mineralne, [w:] Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod. red. M. Jarosza, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012, s. 123.
^[10] Tamże, s. 123.
^[11] Przygoda B., Wapń, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/73823,wapn, [19.10.2022]
^[12] Tamże.
^[13] Tamże.
^[14] Cyt. Stefanowicz E., Zapotrzebowanie na wapń w okresie…
^[15] Cyt. Przygoda B., Wapń…
^[16] Cyt. Poręba R. i inn., Stanowisko Zespołu Ekspertów…, s. 551.
^[17] Cyt. Stefanowicz E., Zapotrzebowanie na wapń w okresie…